Dünyada İlk Katarakt Ameliyatı Ammâr b. Ali el-Mevsılî Tarafından Yapıldı

Dünyada İlk Katarakt Ameliyatı Ammâr b. Ali el-Mevsılî Tarafından Yapıldı   

Dünyada bilinen ilk katarakt ameliyatını, asıl ismi Ebu'l-Kâsım Ammâr b. Ali el-Mevsılî(vefatı H. 400/M. 1010) olan ve İslâm târihinde kısaca Ammâr, batıda ise "Canamusalı" olarak tanınan Müslüman tıp âlimi yapmıştır. Ammâr, Musul'da doğduğu için Mevsılî di­ye anılır.

Göz ilmi yani oftalmoloji ilminin babası sayılan el-Mevsılî, Horasan, Filistin ve Harran'ı dolaşmış büyük bir göz cerrahıydı. Yaptığı ameliyatlardaki muvaffakiyeti onu efsâne haline getirmişti. Sultan Hâkim (M. 996-1021) devrinde Mısır'a yerleşen el-Mevsılî, bura­da göz doktorluğu yaptı. Meşhur "Kitâbü'l-Müntehab fî İlâci'l-Ayn ve İlelihâ ve Müdâvâtihâ bi'l-Edviye ve'l-Hadîd" isimli eserini Mısır'da yazdı.

Halk arasında perde olarak da bilinen katarakt, göz merceğinin saydamlığını tamamen veya kısmen yitirmesi, donuklaşması ile ortaya çıkan ve mühim görme kaybına sebep olan bir göz hastalığıdır.

Gözün kısımlarını gösteren çizimler

Ammâr, kitabında yaptığı göz ameliyatlarını, yani kendi îcâdı olan altı defa yaptığı katarakt ameliyatını en ufak teferruatına kadar, açık-seçik ve canlı bir tarzda, hatta bugünün okuyucusunun bile rahatlıkla anlayabileceği bir tarzda anlatır.

İslâm âleminin yetiştirdiği en büyük göz hekimlerinden birisi

İslâmiyet gelmeden önceki Yunanca kaynaklarda bile bu ameliyatlarla karşılaştırılabilecek hiçbir bilgi bulunmamaktadır ve hatta yakın devir literatüründe bile bunların benzeri yoktur. Bundan da anlaşılıyor ki, el-Mevsılî kendisinden öncekilerden kopya yoluyla değil bizzat kendi ilmî kudretiyle bu ameliyatları ger­çekleştirmiş ve dünya tıp târihi literatürüne tek olarak geçmiştir.

Bu ilk olma vasfı 18. yüzyıla kadar, öyle kesin ve ilgi çekici hastalık ve tedavi meseleleriyle tekrar karşı­laşıncaya kadar devam etmiştir.
Ammâr'ın en mühim yanı, kendisinin îcat ettiği metal bir iğne ile (yani bugünkü enjektör gibi) yumu­şak katarakt tabakasını kesin bir şekilde ameliyat et­mesidir. Bu ameliyatlarda kataraktı emerek çıkartma­yı başarmıştır. Bir diğer husus ise, sarkık iris tabakası­nı alması ve bununla birlikte görme kabiliyetinin kaybolmamasıdır.  

Süleyman Dikici
Yedikıta
Sayı 4, Aralık 2008
www.yedikita.com.tr

Kaynaklar
__________________________________
Fuat Sezgin, İslâm'da Bilim ve Teknik, I, İstanbul 2008, s. 22-23.

Cahit Baltacı, "Ammâr b. Ali", DİA, III, İstanbul 1991, s. 74-75.