AKP Şakşakçısı, çakma tarihçi Mustafa Armağan'ın farklı açıdan çizilmiş bir tablosu
 |
| AKP Şakşakçısı, çakma tarihçi Mustafa Armağan'ın farklı açıdan çizilmiş bir tablosu |
Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü Doktora öğrencisi Kürşad U. Akpınar, Zaman "gazetesi"nde tarih yazıları kaleme alan Mustafa Armağan'ın "ipliğini pazara çıkardı!" Taraf gazetesindeki yazısını aynen aktarıyoruz:
"Mustafa Armağan Hilafetin kaldırılmasında Lozan’ın ve İngilizlerin rolünü ele alırken, popüler bir tartışmanın hararetli bir tarafı olarak basit hatalar yapmış görünüyor
Mustafa Armağan Zaman gazetesinde 4 Mart 2012 günü “Hilafetin Kaldırılmasını İngilizler mi İstemişti?” başlıklı bir yazı yayınladı. Armağan yazısında “hilafetin kaldırılması ve laikliğe gidiş, daha Lozan’da dayatılmış, Türkiye’nin kurulmasına bu şartla izin verilmişti” fikrini ileri sürüyor ve bu fikri desteklemek için gösterdiği delillerin arasında, İngiliz arşivlerinde bulduğunu ve ilk defa yayınlandığını söylediği bir belge dikkat çekiyor. Bu belge Armağan’ın ifadesine göre “Kral V. George’un 10 Ocak 1924 günü Avam Kamarası’na yaptığı belirtilen konuşma”dır. Bu yazıda, Armağan’ın sözünü ettiği belgeyle ilgili birkaç düzeltme yapmak ve ardından, Armağan’ın bu belgeyi, yazısının ana fikrini desteklemek için nasıl kullandığına bakmak ve burada gördüğüm bazı sorunlara işaret etmek istiyorum. Son olarak Armağan’dan yola çıkarak eleştirilerimi, Türkiye’de son dönemde iyice ilgi çeken popüler tarih konularının medyada ele alınışındaki bazı aksaklıklara çevirmek istiyorum.
Önce Armağan’ın yazısında söz konusu belgeyi nasıl ele aldığına bakalım: “İngiliz Milli Arşivleri’nden (National Archives) bulduğum ve ilk kez burada yayınlanacak olan bir “gizli” belge, Lozan’ın Hilafetle bağlantısını net bir şekilde ortaya koyacak nitelikte. 10 Ocak 1924 tarihinde İngiltere Kralı V. George, Avam Kamarası’na yaptığı açış konuşmasında, Lozan’ı ilgilendiren bir kanun tasarısının derhal görüşülmek üzere Parlamentonun gündemine geleceğini belirttikten sonra şu çarpıcı cümleyi sarf eder:
“Bu tasarı kabul edilir edilmez Lozan Antlaşması onaylanmış olacak ve YENİ BİR ÇAĞ AÇILACAKTIR.” (As soon as this Bill has been passed, the Treaty will be ratified, and a new era will open.) (CAB/23/46, s. 424)”
Bu satırları okur okumaz, daha belgenin içeriğiyle ilgili hiçbir analize girişmeden bir çelişki dikkat çekiyor. Armağan bu belge için bir taraftan bunun “gizli” olduğunu söylerken diğer taraftan da İngiliz Kralı’nın Avam Kamarası’na yaptığı konuşma olduğunu söylüyor. İngiliz hükümdarlarının parlamentonun alt kanadı olan Avam Kamarası’nda yaptıkları yıllık konuşmalar, ABD’de başkanların Kongre’de her yıl yaptıkları “Devletin Durumu” (State of the Union) konuşmasına, Türkiye’de de cumhurbaşkanının yasama yılını açış konuşmalarına benzer; diplomatların, basının ve kamuoyunun takip ettiği önemli bir konuşmadır ve metni ertesi gün gazetelerde yayınlanır. Bu konuşma nasıl bir “gizli” belgenin konusu olur?
Armağan belgenin önemini vurgulamak için, “gizli” olduğunun yan sıra belgeyi İngiliz Milli Arşivleri’nde “bulduğunu” söylüyor; buradan belgenin“bulunması ve Türkiye’den erişilmesi zor” bir belge olduğu imasını çıkarabiliriz. Ne var ki durum hiç öyle değil. İngiliz Arşivleri’nin web sitesine giren herkes (http://www.nationalarchives.gov.uk) bu belgeyi hiçbir ücret ödemeden veya kayıt formalitesi yerine getirmeden elektronik olarak hemen indirebilir. Nitekim ben de öyle yaptım.
Bu belge, arşivde İngiliz hükümetine ait belgelerin yer aldığı CAB kısaltmasıyla gösterilen tasnifte, 23. Klasörün 46. Altklasöründe yer alan bir dizi belge arasında yer alıyor. Kimi daktilo edilmiş, kimi matbu bir dizi belge bu klasörde art arda dizilmiş ve hepsi üzerinden yürüyen sayfa numarası verilmiş. Armağan’ın yazısında alıntıladığı satırların bulunduğu belgeye bakınca, bunun kralın Avam Kamarası’nda yapacağı konuşma metni taslağına son şeklini vermek üzere 10 Ocak 1924 tarihinde İngiliz başbakanlarının resmi ikametgahı 10 Downing Street’te yapılan kabine toplantısının tutanağı olduğunu anlıyoruz. Bu da bizi Armağan’ın yazısındaki ilk hataya getiriyor. İngiliz Kralı konuşmasını 10 Ocak’ta değil, bu toplantıdan 5 gün sonra, 15 Ocak 1924’te yapmış.
Belgeyi incelemeye devam ediyoruz, ve 10 Ocak’taki kabine toplantısında konuşma taslağında yapılan çok sayıda düzeltmeden birinin tam da Armağan’ın alıntıladığı ifade olduğunu görüyoruz. Ne yazık ki Armağan, cümlenin düzeltmeden önceki halini yayınlamış. Oysa, atıfta bulunduğu 424. sayfadan 7 sayfa öncesine, 417. sayfaya baksaydı, “YENİ BİR ÇAĞ AÇILACAKTIR” ifadesinin “YENİ BİR BARIŞÇIL İLİŞKİLER ÇAĞI AÇILACAKTIR” (a new era of peaceful relations will open) olarak değiştirildiğini görecekti. Yani İngiliz Kralı, Armağan’ın yayınladığı cümleyi konuşmasında zikretmiş olamaz; çünkü kabine toplantısında o cümle değiştirilmiş!
Üzülerek ifade etmeliyim ki Armağan, aslında tarih yazıcılığı açısından önemli bir tartışma konusu olacak bir konuyu, yani hilafetin kaldırılmasında Lozan’ın ve İngilizlerin rolünü ele alırken, popüler bir tartışmanın hararetli bir tarafı olarak basit hatalar yapmış görünüyor. Armağan için bu belge, münazarada kullanılacak bir silah hükmünde, oysa bir tarihçi refleksiyle hareket etseydi, en azından elindeki belgeye şüpheyle yaklaşacaktı. Bunu yaparken yukarıda sözünü ettiğim “gizli belge-kamuya açık konuşma” paradoksuna kafa yoracak, kralın konuşmasına verilen tepkileri araştıracak, bu sırada konuşmanın 10 Ocak’ta değil 15 Ocak’ta yapıldığını, elindeki belgenin konuşma metni olmadığını anlayacaktı.
Bu arada, Armağan’ın “gizli” dediği belgenin gizliliği böylece anlaşılmış oldu. Armağan’ın belgesi gizli, çünkü konuşma yapılmadan önce üzerinde yapılan düzeltmeleri içeriyor. Ama kralın konuşması gizli değil. Armağan’ın belgesini, Başbakan Erdoğan’ın seçimlerden önce açıkladığı “çılgın proje”si üzerinde danışmanlarıyla yaptığı çalışmaların “gizli” olmasına benzetebiliriz. Erdoğan “çılgın proje”nin “Kanal İstanbul” olduğunu açıklayınca o çalışmaların gizliliği sona erdi. Armağan’ın belgesi de, kral 15 Ocak 1924’te konuşmasını yapınca gizliliği kalmayan bir belge.
Armağan’ın sürdürmediği incelemeyi biz yapalım. Elimizde, 10 Ocak’ta yapılmış bir düzeltmenin belgesi var, ama kralın 15 Ocak’taki konuşmasında “yeni bir barışçıl ilişkiler çağı açılacaktır” dediğini hala %100 kesinlikle söyleyemeyiz. Meşruti monarşiyle yönetilen İngiltere’de hükümdarlar her ne kadar şatafatlı bir konumda olsalar da, bu örnekte gördüğümüz üzere, parlamentoya yaptıkları konuşma metinlerini bile hazırlayamıyorlardı. Ülkemizde zaman zaman cumhurbaşkanlarına yöneltilen “Çankaya noteri” eleştirilerini hatırlayınca, asıl noterin Çankaya’da değil Londra’da Buckingham Sarayı’nda oturduğunu söyleyebiliriz! İngiliz başbakanı, 10 Ocak’taki toplantının ardından bu cümleyi değiştirmiş veya metinden tamamen çıkarmış olabilir.
Bu belgenin içinde yer aldığı CAB 23/46 tasnifinde, 48 sayfa ileriye, 474. Sayfaya gidince, kralın konuşmasının İngiliz parlamento matbaasında basılmış resmi bir nüshasıyla karşılaşıyoruz. Muhtemelen konuşmayı izlemeye gelenlere dağıtılan bu matbu metinde, 10 Ocak 1924 tarihinde yapılan düzeltmenin aynen yer aldığını görüyoruz. Bir adım daha gidebilir, İngiliz parlamentosunda yapılan tüm konuşmaların yer aldığı internet arşivlerinde bu konuşmanın nasıl kaydedildiğine bakabiliriz. Nitekim, “New Statesman” adlı İngiliz haftalık siyasi dergisinin web sitesinde, kralın konuşmasının metnine ulaşıyoruz. (http://yourdemocracy.newstatesman. com/parliament/sessionalorders/ HAN2633155)
Hatırlayalım ki kral konuşmasında, Lozan Antlaşması’nın kabulü hakkında İngiliz parlamentosuna verilen yasa tasarısından söz ediyordu. Lozan herşeyden önce bir barış antlaşmasıydı ve Lozan’ın İngiliz parlamentosunda kabulü, 1914’ten bu yana İngiltere ile Türkiye arasında resmen sürmekte olan savaşın nihayetlendiği anlamına geliyordu. “Yeni bir çağ başlayacaktır” ifadesi komplo teorilerine ne kadar açıksa, İngiliz kralının savaştan barışa bu dönüşümü “barışçıl ilişkilerin yeni bir çağı” olarak nitelemesi o kadar rutin kabul edilmeli.
Yukarıda, Armağan’ın yaptığı işin önemini vurgulamak için belgeyi İngiliz Milli Arşivleri’nde “bulduğu” ve “gizli” bir belge olduğunu belirttiğine işaret etmiştim. Armağan’ın yaptığı bir vurgu da, belgenin “ilk defa yayınlandığı” idi. Yukarıda, New Statesman web sitesinde kralın konuşmasının linkini vermiştim. Konuşmanın ardından, 16 Ocak 1924 tarihinde çıkan tüm İngiliz gazetelerinin bu konuşmayı yayınladığını da söyleyebiliriz. Bu konuşma çeşitli İngiliz resmi yayınlarında da yer almış. Evet, Armağan “Türk basınında” veya “Türkiye’de” ilk defa yayınlandığını kastediyor olabilir. Ancak benim asıl anlatmak istediğim başka.
Medyada tarihin popüler bir şekilde ele alınışında, tarihin bir akademik disiplin olduğu çoğu zaman göz ardı ediliyor. Tarih, bir “araştırmacı-gazeteci”nin tek başına ortaya koyduğu ve her şeyi tek başına açıkladığı bir bilgi değildir. Tarih, tarihçiler tarafından sürekli inşa halinde olan, belli konular üstünde konsensus sağlanmış, ama belli konuların tartışıldığı bir yapıdır. Armağan’ın bu belgeye yaklaşımı bu noktada medyada tarih uzmanı olarak yer alan kişilerin yaklaşımlarına tipik bir örnek. Bu yaklaşım tarihçiliği, kimsenin erişemediği, sadece belli kişilerin ulaşabildiği bir takım özel ve de gizli belgelere erişme hakkı olarak tanımlıyor. Bu tarihçilik anlayışı aynı zamanda, o belgeye ulaşıldığı zaman biten bir anlayıştır, çünkü belgeyi okuduğunuzda adeta geçmiş dile gelecek ve tüm sırlarını size dökecektir.
Bu örnekte, Armağan’ın kullandığı belgenin aslında internet üzerinden 10 dakikada erişilebilen bir belge olduğunu gördük, ama öyle olmasa bile, tarihçinin işi belgeyi bulunca bitmiyor, aksine tarihçinin işi belgeyi bulunca başlıyor. Tarihçiliği önemli ve değerli kılan asıl nokta, bir gizli bilgi veya belgeye sahip olup onun sağladığı ayrıcalıklı konumdan nemalanmak değil, o bilgi ve belgeyi incelemek, analiz etmek ve diğer tarihçilerle tartışmaktır. Bu yolda sanırım işe önce, medyatik tarihçilerin ayrıcalıklı konumlarını sorgulayarak başlamalıyız."
(18 Mart 2012, Taraf)
(18 Mart 2012, Taraf)
